Τις άγιες μέρες των Χριστουγέννων είναι έθιμο «για το καλό
του χρόνου» να αφιερώνεται σημαντικός χρόνος και καμιά φορά και χρήμα σε τυχερά
παιχνίδια. Επίσης, συνήθως, οι καιρικές
συνθήκες και οι μεγάλες νύχτες δεν ευνοούν τις υπαίθριες δραστηριότητες. Εξάλλου,
είναι μια περίοδος που οι μαθητές όλων των ηλικιών έχουν διακοπές και συνεπώς
περισσότερο ελεύθερο χρόνο που συνήθως οι μεγαλύτεροι, τους τον γεμίζουν με
δώρα και με παιχνίδια. Έτσι αυτό το κείμενο έχει θέμα ένα επιτραπέζιο παιχνίδι.
Η διαφήμιση που ακολουθεί είναι απλήρωτη, αλλά δεν είναι γκρίζα.
Το παιχνίδι ονομάζεται «οι άποικοι του Κατάν», το έχει
σχεδιάσει ο Klaus Teuber
και το 1995 βραβεύτηκε «παιχνίδι της χρονιάς». Σε αυτό, οι παίκτες επιδίδονται
σε έναν συνήθως ειρηνικό, αλλά ανελέητο ανταγωνισμό, για να αποκτήσουν
τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους ενός
φανταστικού νησιού που θα τους επιτρέψουν να συγκεντρώσουν τους πόντους που
απαιτούνται για να κερδίσουν το παιχνίδι.
Το παιχνίδι διαρκεί γύρω στην μια ώρα και παίζεται από τρεις ή τέσσερις
παίκτες.
ΣΥΝΤΟΜΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ
Το νησί αποτελείται από εξάγωνα, κάθε ένα από τα οποία
προσφέρει ένα υλικό. Τα υλικά είναι ξύλο, τούβλα, πρόβατο, στάρι και πέτρα.
Υπάρχει ένα εξάγωνο-έρημος που δεν έχει υλικό. Στις κορυφές των εξαγώνων
μπορούν να χτιστούν χωριά και πόλεις και στις πλευρές τους δρόμοι. Το κάθε νέο
χωριό πρέπει να απέχει 2 τουλάχιστον πλευρές από οποιοδήποτε άλλο χωριό ή πόλη
και να ενώνεται με δρόμους με προηγούμενο χωριό ή πόλη του ίδιου παίχτη. Σε
κάθε εξάγωνο -πλην της ερήμου- τοποθετείται ένας αριθμός από το 2 έως το 12
αλλά κανένα εξάγωνο δεν έχει τον αριθμό επτά.
Οι παίκτες ρίχνουν τα ζάρια και αποφασίζεται η σειρά που θα
παίξουν. Δηλαδή η μεγαλύτερη ζαριά παίζει πρώτη και η φορά της σειράς
καθορίζεται από την μεγαλύτερη των
γειτονικών της παικτών. Ο πρώτος τοποθετεί ένα χωριό στην θέση της επιλογής του
και έναν δρόμο που ξεκινάει από αυτό. Ακολουθεί ο δεύτερος με τους περιορισμούς
της προηγούμενης παραγράφου. Αφού βάλουν όλοι το πρώτο τους χωριό αυτός που
έβαλε τελευταίος βάζει το δεύτερό του χωριό πρώτος και συνεχίζουν με την
αντίστροφη της αρχικής σειράς και οι υπόλοιποι. Οι παίκτες παίρνουν ένα υλικό από
κάθε εξάγωνο που συνορεύει το δεύτερο χωριό τους.
Στην σειρά του ο κάθε παίκτης ρίχνει 2 ζάρια. Το άθροισμα
τους υποδεικνύει ποιο ή ποια εξάγωνα θα παράγουν υλικά. Για κάθε χωριό σε
κορυφή παραγωγικού εξαγώνου ο παίκτης
στον οποίο ανήκει το χωριό παίρνει ένα υλικό ενώ για κάθε πόλη δύο. Αν έρθει
επτά δεν παίρνει κανείς τίποτα και αντίθετα αν κάποιος έχει από προηγούμενους
γύρους οκτώ ή περισσότερες κάρτες υλικών πετάει τις μισές. Σε περίπτωση μονού
αριθμού κρατάει μια παραπάνω από όσες πετάει. Ο παίκτης που έφερε επτά,
μετακινεί το πιόνι του ληστή σε εξάγωνο της επιλογής του, το οποίο στο εξής και
για όσο είναι εκεί ο ληστής σταματάει να παράγει υλικά και επιλέγει έναν από
τους παίκτες που έχει χτίσει χωριό ή πόλη σε κορυφή του για να του κλέψει μια
κάρτα υλικού.
Αφού τελειώσει η παραγωγή των υλικών ο παίκτης μπορεί να
ξοδέψει από τις κάρτες του και να χτίσει ότι επιθυμεί. Το κόστος κατασκευής
δρόμου είναι ξύλο και τούβλο. Το κόστος του χωριού είναι ξύλο, τούβλο, πρόβατο
και στάρι. Το κόστος πόλης είναι τρεις πέτρες και δυο στάρια και μπορεί να
χτιστεί σε θέση υφιστάμενου χωριού του ίδιου παίκτη αντικαθιστώντας το. Σε
αυτήν την φάση μπορεί ο παίκτης να αγοράσει και κάρτες ανάπτυξης οι οποίες
αγοράζονται κρυφές και μόνο αυτός που τις αγόρασε ξέρει τι είναι. Το κόστος
μιας κάρτας ανάπτυξης είναι μια πέτρα, ένα πρόβατο και ένα στάρι.
Μια κάρτα ανάπτυξης μπορεί να είναι ιππότης (υπάρχουν
14), πόντος νίκης(υπάρχουν 5),
μονοπώλιο(υπάρχουν 2), ανακάλυψη(υπάρχουν 2) ή κατασκευή δρόμου(υπάρχουν 2). Σε
οποιαδήποτε στιγμή του γύρου του ένας παίκτης μπορεί να παίξει μια κάρτα ανάπτυξης
αγορασμένη σε προηγούμενο γύρο. Η κάρτα τότε ανοίγει να την δουν όλοι και δεν
μπορεί να ξαναπαιχτεί καθώς μένει ανοικτή μπροστά στον παίκτη. Παίζοντας έναν
ιππότη ο παίκτης μετακινεί τον ληστή όπως θα έκανε αν έφερνε με τα ζάρια
άθροισμα επτά. Παίζοντας ένα μονοπώλιο ζητάει από τους άλλους παίκτες να του
παραδώσουν όλα τα υλικά ενός είδους της επιλογής του. Με την ανακάλυψη παίρνει
από την τράπεζα δυο υλικά της επιλογής του. Με την κατασκευή δρόμου φτιάχνει
δυο δρόμους (χωρίς να πληρώσει υλικά).
Αφού ρίξει τα ζάρια και πάρουν όλοι τα υλικά τους ο παίκτης
μπορεί να ζητήσει κάποιο ή περισσότερα υλικά προσφέροντας κάποιο ή περισσότερα
άλλα. Αν κάποιος από τους αντιπάλους συμφωνήσει με την προσφορά γίνεται η
ανταλλαγή. Αν κανείς αντίπαλος δεν συμφωνήσει υπάρχει η δυνατότητα ανταλλαγής
τεσσάρων ίδιων υλικών με την τράπεζα για ένα διαφορετικό. Η ισοτιμία ανταλλαγής
με την τράπεζα μεταβάλλεται αν ο παίχτης έχει χτίσει χωριό σε θέση λιμανιού. Οι
θέσεις αυτές βρίσκονται στην περίμετρο του νησιού και είναι 9 (μια για κάθε
υλικό και 4 χωρίς εξειδίκευση). Ένα λιμάνι υλικού δίνει δυνατότητα ανταλλαγής
δυο προς ένα για το συγκεκριμένο υλικό. Ένα λιμάνι χωρίς εξειδίκευση δίνει
δυνατότητα ανταλλαγής τρία προς ένα.
Κάθε χωριό είναι ένας πόντος νίκης, κάθε πόλη δύο. Ο παίκτης
που έχει τους περισσότερους συνεχόμενους δρόμους και τουλάχιστον πέντε έχει δύο
πόντους, ενώ αντίστοιχα ο παίκτης με τους περισσότερους ανοικτούς ιππότες και
τουλάχιστον τρεις άλλους δυο. Οι πόντοι των ιπποτών και των δρόμων αλλάζουν
ιδιοκτήτη την στιγμή που κάποιος παίκτης ξεπεράσει τον αριθμό του προηγούμενου.
Ο νικητής αναδεικνύεται στους 10 πόντους.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Όπως φάνηκε από την περιγραφή «οι άποικοι του Κατάν» είναι
ένα παιχνίδι στρατηγικής αλλά με κάποια δόση τύχης όπως ας πούμε και το
παραδοσιακό τάβλι. Αυτό έχει ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα. Μπορεί κάποιος με
χειρότερη στρατηγική αλλά καλύτερη τύχη να κερδίσει το παιχνίδι. Αυτό μειώνει το
άγχος για πιθανά λάθη που υπάρχει σε παιχνίδια όπως το σκάκι και το καθιστά πιο
ευχάριστο. Επίσης δεν υπάρχουν συνταγές ανοιγμάτων (όπως λένε στο σκάκι τις
αρχικές κινήσεις που μελετημένα οδηγούν σε αναπόφευκτα πλεονεκτήματα) καθώς δεν
μπορούν να προβλεφθούν τα αποτελέσματα των ζαριών.
Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό είναι η αίσθηση του χώρου
που καλλιεργεί το παιχνίδι καθώς οι ενέργειες των αντιπάλων περιορίζουν τον
διαθέσιμο χώρο για τον παίκτη. Επίσης όπως όλα τα παιχνίδια με ζάρια είναι μια
καλή αφορμή για την γέννηση ερωτημάτων πιθανοτήτων.
Οι συναλλαγές μεταξύ των παικτών του δίνουν μια κοινωνικότητα παζαριού καθώς
τα προϊόντα έχουν τιμή ανάλογα με το πόσα υλικά είναι διατεθειμένος ένας
αντίπαλος να δώσει για να τα αγοράσει. Η τιμή αυτή δεν επηρεάζεται μόνο από την
σπανιότητα του υλικού για κάθε παίκτη αλλά και από παράγοντες βραχυπρόθεσμων ή
μακροπρόθεσμων στόχων και το διαφορετικό όφελος που η συναλλαγή αυτή θα
προσφέρει στα δύο μέρη. Δεν σε συμφέρει με δυο λόγια να βοηθήσεις τον αντίπαλο
σου σημαντικά ακόμα και αν εσύ ευνοείσαι από την συναλλαγή. Έτσι καμιά φορά
συμβαίνει να μην κάνει εμπόριο κάποιος με κάποιον ανεξάρτητα της τιμής που
είναι διατεθειμένος ο δεύτερος να προσφέρει. Και σε αυτό το σημείο πρέπει να
τονίσουμε την σημασία της ψυχολογίας της συμπεριφοράς. Δεν είναι σπάνιο ένας
παίκτης να προσπαθεί να πείσει τους άλλους ότι κάποιος άλλος είναι πολύ κοντά
στην νίκη για να επηρεάσει αρνητικά το εμπόριο μαζί του.
Η δράση τριών παικτών (ή τεσσάρων) επιτρέπει την δημιουργία άτυπων συμμαχιών
εναντίον του ισχυρότερου. Αυτές εξελίσσονται και καμιά φορά ανατρέπονται καθώς
σταδιακά αλλάζουν οι ισορροπίες και το αρχικό πλεονέκτημα μπορεί να εξαφανιστεί
από έναν σοφά τοποθετημένο ληστή
επιβάλλοντας συνεχή εκτίμηση της κατάστασης. Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά από
άλλα παιχνίδια στρατηγικής. Στο σκάκι πχ. δύσκολα μπορεί να ανατρέψει κάποιος
μειονέκτημα υλικού, ενώ στην μονόπολη υπάρχει πολύ νωρίς στο παιχνίδι ένα
σημείο χωρίς επιστροφή που ο πρώτος γίνεται συνέχεια ισχυρότερος.
Βέβαια οι παίκτες καμιά φορά αντιδρούν μη ορθολογικά και
τιμωρούν επιθετικές συμπεριφορές επηρεάζοντας τον τελικό νικητή. Αλλά έτσι
είναι η ζωή και δεν είναι σπάνιο το συναίσθημα να επηρεάζει την κρίση μας.
Το παιχνίδι επιβραβεύει την συνεργασία και μαθαίνει στους
παίκτες ότι είναι αποδοτικότερο να
ανταλλάσουν υλικά μεταξύ τους, αντί με την τράπεζα με ή χωρίς λιμάνια. Επίσης
μπορεί ένας παίκτης να κάνει ανταλλαγές με ζημία, παίρνοντας λιγότερα ανταλλάγματα
στην προσπάθεια να βοηθήσει έναν άλλο παίκτη να εμποδίσει την ισχυροποίηση ή
και την τελική επικράτηση του πρωτοπόρου.
Το παιχνίδι έχει μια ενδιαφέρουσα κριτική στάση απέναντι
στην αποταμίευση. Αν περιμένεις να αποκτήσεις με τα ζάρια τα απαραίτητα υλικά
για να κάνεις τις ενέργειες σου κινδυνεύεις από κακή τύχη να βρεθείς με παραπάνω
από επτά κάρτες υλικών όταν έρθει το επτά και να τιμωρηθείς χάνοντας τις μισές.
Επίσης ακόμα και να τις γλυτώσεις κινδυνεύεις από έναν αντίπαλο που θα παίξει
μια κάρτα μονοπώλιο ή ακόμα κι από έναν απλό ιππότη-ληστή. Αυτή είναι και μια
ενδιαφέρουσα εννοιολογική παρατήρηση. Η κάρτα ιππότης που παίζει ο ένας παίκτης
και ελευθερώνεται από τον ληστή, λειτουργεί ως ληστής για τον άλλο στο εξάγωνο
του οποίου τοποθετείται και που χάνει και ένα υλικό.