Εκκλησία και μετανάστες

Γράφει ο Αρχιμανδρίτης π. Σωφρόνιος Γκουτζίνης*

Στη γειτονιά των παιδικών μου χρόνων άκουγα για ιστορίες προσφυγιάς από την κυρά Αθηνά και τον μπαρμπά Σάββα, τους απλοϊκούς Πόντιους γείτονές μας στους οποίους με εμπιστεύονταν η μάνα μου όταν έφευγε στην αγορά. Στο δημοτικό, εκεί στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 70 παρατήρησα ότι πολλοί συμμαθητές μου ζούσαν με παππούδες και γιαγιάδες γιατί οι γονείς τους έλειπαν μετανάστες στη Γερμανία. Αργότερα στο γυμνάσιο έμαθα για τον πρώτο και τον δεύτερο ελληνικό αποικισμό, την αρχέγονη ελληνική μετανάστευση. Συνειδητοποίησα έτσι πολύ νωρίς ότι είμαστε ένα έθνος μεταναστών: «εμείς μεταναστεύουμε, εσείς μεταναστεύετε, αυτοί μεταναστεύουν», που έγραφε και ο αείμνηστος Μανώλης Αναγνωστάκης στο ποίημά του «Θεσσαλονίκη. Μέρες του 1969 μ.Χ.».

Αργότερα στις πανεπιστημιακές μου σπουδές διάβασα βυζαντινά χρονικά, που περιέγραφαν την κάθοδο των Σκλαβούνων (Σλάβων) στην Ελλάδα, και για τον Άγιο Νίκωνα τον Μετανοείτε εκεί στον 10 αιώνα τους χάρισε μία καινούργια πίστη, που τόσο είχαν ανάγκη, με αποτέλεσμα τον σταδιακό εξελληνισμό τους ( έτσι σήμερα έχουμε πλειάδα σλαβικών ονομάτων ως ελληνικά επίθετα, των οποίων ούτε που υποπτευόμαστε την καταγωγή τους). Κατόπιν στις μεταπτυχιακές μου σπουδές βρέθηκα σε Αμερική και Ευρώπη και είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω «ιδίοις όμμασι» την ζωντανή ορθόδοξη ταυτότητα των ελλήνων στις εσχατιές του κόσμου, ακόμη κι όταν αυτοί σπανίως καταλαβαίνουν η και δεν μιλούν καθόλου την ελληνική!!! Είχα, με άλλα λόγια, την ευλογία να γνωρίσω τόσο την ιστορική διαδρομή, όσο και την ζωντανή πραγματικότητα μιας ορθοδοξίας που έχει έντονη την αρμύρα εκείνη του αλατιού που ακόμη δεν έχει «μωρανθεί» και για αυτό μπορεί και συντηρεί τον κόσμο ολόκληρο.

Αυτή η ζείδωρη παράδοση της Εκκλησίας μας είναι που μπορεί να φωτίσει με ένα άλλο φως το ζήτημα των μεταναστών, που έχει δύο όψεις: αυτοί που φεύγουν και αυτοί που έρχονται. Ολοένα και περισσότεροι νέοι φεύγουν από τη χώρα για να βρούνε ένα καλλίτερο μέλλον «σε Αμερική και Ασία» κατά τον ποιητή, ολοένα και περισσότεροι πεινασμένοι, απελπισμένοι επήλυδες αφικνούνται, στοιβιάζονται σε άθλια διαμερίσματα του κέντρου της Αθήνας, αυτά που προσφυώς πρόσφατα ονομάστηκαν «φαβέλες σε κανονικά σπίτια», χωρίς όνειρα, χωρίς σκοπό, χωρίς περίθαλψη, χωρίς τρόφιμα, χωρίς πατρίδα. Αυτοί που φεύγουν είναι παιδιά μας, αδέλφια μας, φίλοι, παλιά μας κατηχητόπουλα που τώρα στην ηλικία των 25+ βλέπουν το μέλλον τους δυσοίωνο. Υπάρχει όμως στα πέρατα της γης ένας ελληνισμός και οι οργανωμένες εκκλησιαστικές μας κοινότητες που μπορούν να τους υποδεχθούν και να τους αγκαλιάσουν. Όμως τι γίνεται με αυτούς που έρχονται;

Αυτούς του περιμένει μία «επιχείρηση-σκούπα» για να «ξεβρωμίσει το κέντρο της πρωτεύουσας». Έχουμε τους ανθρώπους-βρωμιά, από τους οποίους πρέπει να απαλλάξουμε την Αθήνα για να βρει και πάλι την (σικε) ολυμπιακή της λάμψη. Έτσι μας ήρθε η φαεινή ιδέα να κάνουμε «αποκέντρωση» του προβλήματος με τριάντα κέντρα «επαναπροώθησης» μεταναστών στις πατρίδες τους. Ας είμαστε ειλικρινείς: αν θεωρούμε «σκουπίδια» αυτούς τους ανθρώπους, τότε θεωρούμε χωματερές τις τοπικές κοινωνίες και σκουπίδια όσους ζουν εκεί. Έτσι έχουμε σκουπίδια ντόπια και σκουπίδια ξένα…

Η εκκλησιαστική μας παράδοση βλέπει τα πράγματα αλλοιώς και αν την μελετήσουμε φτάνουμε στο συμπέρασμα πως διαμορφώνει μία ΑΛΛΗ πρόταση, την ενσωμάτωση των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες μέσω της παιδείας. Ήδη λειτουργούν κάποια διαπολιτισμικά σχολεία, κυρίως στην πρωτεύουσα. Όμως παιδεία δεν είναι μόνο η εκπαίδευση. Παιδεία είναι η αρχοντιά της κάθε γειτονιάς. Πολιτισμός είναι να μην είναι κανένας νηστικός στη γειτονιά μας. Για το λόγο αυτό θα πρέπει ως εκκλησία να πούμε ΟΧΙ στη λογική του στρατωνισμού και της εξαθλίωσης των ήδη εξαθλιωμένων μεταναστών. Αυτό το όχι δεν θα υπαγορεύεται από ρατσιστικά αντανακλαστικά ούτε θα αποτελεί μία στείρα άρνηση, αφού παραλλήλως θα εργαστούμε  για την ενσωμάτωση αυτών που θέλουν να μείνουν στον τόπο με τον πατροπαράδοτο ορθόδοξο τρόπο όχι απλά της ανοχής, αλλά της αποδοχής. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα από την ιστορία της εκκλησίας αλλά και από την σύγχρονη ποιμαντική.

Οι καθυστερήσεις μας για μια ποιμαντική των μεταναστών επέτρεψαν δυστυχώς την καπηλεία της ορθοδοξίας από ρατσιστικές και αντιδραστικές ομάδες οι οποίες δρουν με λογικές «απαρτχάϊντ» και εκμεταλεύονται την δικαιολογημένη δημόσια οργή για την έλλειψη προστασίας απέναντι στην εγκληματικότητα, η οποία όμως πολλές φορές οφείλεται στην απελπισία. Η σιωπή του εκκλησιαστικού λόγου απέναντι σε αυτές τις ακραίες πρακτικές δεν μας τιμά. Ευτυχώς ποτέ δεν είναι αργά. Μία άλλη πολιτική απέναντι στους μετανάστες είναι εφικτή. Η εκκλησιαστική ποιμαντική, επιστρέφοντας στις ρίζες της, μπορεί να δείξει τον δρόμο.

* Ο Αρχιμ. π.Σωφρόνιος Γκουτζίνης, Th.M., είναι Ιεροκήρυκας στην Ι.Μ. Ξάνθης και Περιθεωρίου, Καθηγητής στην Εκκλησιαστική Σχολή Ξάνθης καθώς και PAOI-GTU Berkeley University Visiting Scholar