70 χρόνια πριν άρθρο του Κ. Βάρναλη για τον Πολιτισμό και την γλώσσα των Ποντίων

Έχω υπ’ όψη μου τα δύο πρώτα τεύχη του μηνιαίου λαογραφικού περιοδικού «Χρονικά του Πόντου». Είναι όργανο του Συλλόγου Ποντίων «Αργοναύται – Κομνηνοί».

Τι μακρινός ελληνικός κόσμος ζωντανεύει μέσα στις σελίδες του! Μακρινός όχι μονάχα τοπικά, παρά και χρονικά. Γιατί ο πολιτισμός των Ποντίων είναι παλαιότατος, όπως και η γλώσσα τους. «Η γλώσσα των Ποντίων, γράφει ο κ. Σ. Καράς, είναι μια από τας χαρακτηριστικωτέρας  ελληνικάς  διαλέκτους. Σώζει το μεσαιωνικό βυζαντινό χαρακτήρα  με πολλούς γλωσσικούς και γραμματικούς τύπους αρχαϊκούς και ομηρικούς. Οι Πόντιοι δεν ακολούθησαν την γλωσσική εξέλιξη των ασπροθαλασσιτών και των λοιπών Ελλήνων. Απομονωμένοι εις το βάθος του Πόντου και της Μικράς Ασίας, διατηρούν ακόμα την απήχηση της βυζαντινής λαλιάς…»

Αυτή η απομόνωση των Ποντίων στην τελευταία βορειοανατολική άκρα του ελληνισμού μπορεί να έδωσε ξεχωριστήν εξέλιξη στη γλώσσα τους και ιδιοτυπία, όμως δεν έκοψε και την ψυχική συνέχεια τους με το επίλοιπο έθνος. Τουναντίον, αντλώντας από την ίδια μεσαιωνική πηγή του ελληνισμού, ανέπτυξε τα ίδια κοινά πνευματικά στοιχεία με τους άλλους ομοεθνείς: αγάπη της πατρίδας, αγάπη της λεύτερης ζωής, θαυμασμός του ηρωϊσμού, που φτάνει σε όρια υπερφυσικά. Και το ιδανικό αυτής της αγάπης , ο Διγενής Ακρίτας, με την πλούσια και πολύτιμη και μοναδική στο είδος της λαϊκή ποίηση.

Η ίδια απομόνωση είχε γι’ αποτέλεσμα να δεχτεί η γλώσσα των Ποντίων πολύ λεξιλόγιο τούρκικο. Παρ’ όλα αυτά η γλώσσα τούτη δεν είναι δύσκολο να εννοηθεί από έναν ελλαδικό αναγνώστη. Με την βοήθεια μάλιστα του λεξιλογίου που συνοδεύει τα λαογραφικά κείμενα και του οδηγού για την προφορά των συνθηματικών στοιχείων του ποντιακού αλφαβήτου, που υπάρχει στην εσωτερική σελίδα του πρώτου εξωφύλλου.

Δεν είναι το πρώτο λαογραφικό περιοδικό, που εκδίδουν οι Πόντιοι για να διασώσουν από τη λήθη τα πνευματικά λείψανα του πολιτισμού τους. Φεύγοντας από τον τόπο τους έφεραν μαζί τους αυτόν τον θησαυρό. Θα ήταν έγκλημα αν τον αφήνανε να χαθεί. Ιδρύσανε πρώτα το «Αρχείον του Πόντου», περιοδικό σύγγραμμα που έως τώρα έχει δημοσιεύσει έντεκα  «καλοτυπωμένους τόμους, με γλωσσικό, λαογραφικό και ιστορικό υλικό», όπως λέγει ο κ. Μ. Τριανταφυλλίδης. Πλάϊ σ’αυτό το Αρχείο εκδώσανε για λίγον καιρό τα «Ποντιακά φύλλα» κι αυτωνών συνέχεια σοβαρή, είναι τα «Χρονικά του Πόντου».

Όλα αυτά ενδιαφέρουν, όχι μονάχα τους Ποντίους, όχι μονάχα τους λαογράφους και τους γλωσσολόγους, παρά κι’ ολάκερο τον ελληνισμό. Διότι τα δημοσιεύματα όλα έχουν όχι μονάχα αξία επιστημονική, αλλά και αισθητική και εθνική.

Είναι αξιοπαρατήρητο πως οι πρόσφυγες Έλληνες δείχνουνε τόση αγάπη και φροντίδα για τα πνευματικά τους αγαθά. Γιατί κινδυνεύουν να χαθούν, αν δεν τα μαζέψουν και τα εκδώσουν. Για τον ίδιο λόγο και οι Θράκες εκδίδουν εδώ και κάμποσα χρόνια (με πόσες δυσκολίες και θυσίες!) δύο αξιόλογα συγγράμματα, Τα «Θρακικά» και το «Αρχείον του Θρακικού λαογραφικού και γλωσσικού θησαυρού» του κ. Π. Παπαχριστοδούλου.

Το ίδιο θα έπρεπε να κάνουν και οι Κυπριώτες, οι Ρόδιοι, οι Κρητικοί, οι Ηπειρώτες, οι Τσακώνοι κτλ. Αλλά βλέπεις δεν αισθάνονται την ανάγκη.

Κι όμως αν έχουμε έναν δικό μας νεοελληνικό πολιτισμό, αυτός καθρεπτίζεται στη μητρική μας γλώσσα, στα δημοτικά μας τραγούδια, στις παραδόσεις, στις παροιμίες, στη λαϊκή μουσική, στους λαϊκούς χορούς. Οι Παρθενώνες, οι Απόλλωνες  κτλ, είναι πολύ μακρυά στην ιστορική μας συνέχεια. Κι όμως αρχίσαμε από τα μακρινά, σ αυτά απάνω θεμελιώσαμε τον λογιοτατίστικο πολιτισμό  μας και περιφρονήσαμε τη γλώσσα μας και τα χυδαϊκά «μυθάρια» όπως θα έλεγε περιφρονητικά ο γλωσσαμύντορας Μιστριώτης. Κι όμως μέσα σ αυτά τα μυθάρια είναι ο Διγενής Ακρίτας κι η ψυχή του νεώτερου Ελληνισμού.

Κ. Βάρναλης.

(Εφημερίδα «Η Πρωϊα» Αθηνών, 19 Νοεμβρίου 1943)

Ρωμανίδης Ν. Θεόδωρος