Ανάλυση έργων του Κ. Καβάφη

Γράφει η Άννα Λασχαρίδου, φιλόλογος

ΔΑΡΕΙΟΣ

1.         Ποια είναι τα πραγματικά και ποια τα φανταστικά πρόσωπα του ποιήματος ποιος ο ρόλος τους στο ποίημα;

Απάντηση:

Φανταστικά πρόσωπα   " ο ποιητής Φερνάζης και ο υπηρέτης του.

Πραγματικά πρόσωπα " ο Δαρείος -βασιλιάς της Περσίας (521-486 π.Χ.)                                        "ο Μιθριδάτης Στ' ο Μέγας, απόγονος του Δαρείου

 Ο ποιητής Φερνάζης, αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος, τον άξονα γύρω απ' τον οποίο ο Κ. Καβάφης επιθυμεί αλλά και κατορθώνει να μας δώσει ένα σχόλιο για τους δημιουργούς, και τη στάση τους απέναντι στην εξουσία. Επιδιώκει να διαμορφώσει ένα ψυχολογικό πορτραίτο αυτών που λειτουργούν κάτω από την πιεστική εξουσία και την ιστορική πραγματικότητα που μεταβάλλεται.

Τα πραγματικά - ιστορικά πρόσωπα του ποιήματος, εκφραστές ενός σαθρού εξουσιαστικού συστήματος, καθιστούν το δράμα του ποιητή ζωντανό, πειστικό και διαχρονικό. Καθώς λοιπόν ο ποιητής Φερνάζης (και ο υπηρέτης του) είναι τοπο­θετημένος σε μια ιστορική εποχή, τα διλήμματά του αποκτούν υπόσταση απτή και κυρίως πραγματική στα μάτια του αναγνώστη.

2.    Τι είδους ποίημα γράφει ο Φερνάζης και με ποιο θέμα; Τι τον απασχολεί;

Απάντηση:

Ο ποιητής Φερνάζης, όπως αναφέρεται, γράφει ένα επικό ποίημα (στ. 2). Ένα ποίημα που ανα­φέρεται στο βασιλιά Δαρείο, τον πρόγονο του ,τωρινού βασιλιά Μιθριδάτη. "Το σπουδαίον μέρος", το κύριο θέμα του ποιήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο Δαρείος κατέλαβε την εξουσία. Σ' αυτήν ακριβώς τη στιγμή της δημιουργίας ο Φερνάζης προβληματίζεται: να καταγράψει ποιητικά την ιστορική πραγματικότητα; Κάτι τέτοιο, να αναφέρει δηλαδή ότι ο Δαρείος ήταν αλαζόνας και πήρε τα ηνία με σκοτεινά και δόλια μέσα  δεν θα ήταν αρεστό στο Μιθριδάτη που και απόγονος του Δαρείου ήταν και ο ίδιος είχε με παρόμοια μέσα αναδειχθεί σε μονάρχη. Από την άλλη, αν παραποιούσε την ιστορική αλήθεια και πρόδιδε την ποιητική του ιδέα, εξωραΐζοντας τον τρόπο κατάληψης της εξουσίας απ' το Δαρείο, θα κέρδιζε την εύνοια του Μιθριδάτη και χάρη σ' αυτήν θα υπερτερούσε σε σχέση με όλους τους ανταγωνιστές του. Αυτό λοιπόν το δίλημμα απασχολεί τον ποιητή την ώρα της δημιουργίας του.

3.      Στο ποίημα παρατηρούνται συνεχείς επαναλήψεις λέξεων και φράσεων (π.χ. υπεροψίαν και μέθην, ελληνικά ποιήματα, τι αναβολή κ.ά.) Τι δηλώνουν οι επαναλήψεις αυτές, κατά τη γνώμη σας;

Απάντηση:

Οι επαναλήψεις αυτές είναι το εκφραστικό σχήμα που χρησιμοποιεί ο Κα­βάφης για να αποδώσει τον ειρωνικό του τόνο στο ποίημα. Ειρωνεύεται αρχικά τον προβληματισμό και αργότερα τη στάση του ποιητή Φερνάζη. Επίσης, οι επαναλήψεις (τι αναβολή, ελληνικά ποιήματα) αποδίδουν και την απελ­πισία του φανταστικού ποιητή μπροστά στην επικείμενη αναβολή του ιδιοτελούς σχεδίου του, ενώ η τελευταία (υπεροψίαν και μέθην ) κάνει αντιληπτό το "πάει κι έρχεται" της ποιητικής ιδέας.

4.      Στο ποίημα αυτό η τριτοπρόσωπη αφήγηση εναλλάσσεται με την πρωτοπρόσωπη. Ποιος είναι ο ρόλος αυτής της εναλλαγής;

Απάντηση:

@  Η τριτοπρόσωπη αφήγηση ανήκει σ' έναν υποβολέα, σ' έναν αφηγητή παντογνώστη που ακριβώς γι' αυτό κατορθώνει να παρακολουθεί τη μεταβαλλόμενη στάση του Φερνάζη και να παρουσιάζει τόσο τις ιστορικές συνθήκες όσο και το ψυχικό τοπίο του ποιητή.

@  Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση φέρνει τον αναγνώστη πιο κοντά στο φανταστικό ποιητή. Τον διευκολύνει να κατανοήσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του Φερνάζη μ' έναν πιο παραστατικό τρόπο.

ð Η εναλλαγή στην αφήγηση βοηθά τον αναγνώστη καθώς τον μεταφέρει ψυχικά απ' την εξωτερική στην εσωτερική θέαση της ποιητικής δράσης. Ο Καβάφης να τον ταξιδεύει απ' τη μια στην άλλη οπτική και  κινητοποιεί έτσι την προσοχή του, αλλά και τη συναισθηματική του κατάσταση.

5.       Στο ποίημα χρησιμοποιούνται ευρέως διάφορα σημεία στίξης (θαυμαστικό, ερωτηματικό, παύλα κ.α). Ποια είναι η λειτουργία τους;

Απάντηση:

Χαρακτηριστικό της καβαφικής ποιητικής η προσεγμένη στίξη. Στο Δαρείο η πλούσια στίξη διευκολύνει τον ποιητή να προσδώσει βαρύτητα, νοηματική απόχρωση, ειρωνικό τόνο αλλά και να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα που αυτός θέλει.

Ÿ   Το θαυμαστικό " μέσο ειρωνείας του ποιητή (στ. 16, 21)

Ÿ   Η άνω τελεία " αφήνει χρόνο στον αναγνώστη να προβλη­ματιστεί. (στ. 9, 36)

Στις δύο αυτές σκηνές ο φανταστικός ποιητής Φερ­νάζης αποδίδει τη στοχαστική ατμόσφαιρα της ποιητικής δράσης και αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη στην προβληματική του ποιητή. Δεν είναι τυχαίο ότι σκηνές υπάρχουν φράσεις που υποδηλώνουν την αβεβαιότητα, τον προβληματισμό.

Ÿ   Τα ερωτηματικά " αποδίδουν την αγωνία του Φερνάζη (στ.31, 32)

Ÿ   Το αυτονόητο των απαντήσεων (ρητορικές οι ερωτήσεις) αφήνει να διαφαί­νεται η αλαζονεία του Μιθριδάτη.

6.                  Πως ερμηνεύετε το νόημα του στίχου "Μέσα σε πόλεμο - φαντάσου, ελληνικά ποιήματα";

Απάντηση:

Τα σχέδια του ποιητή Φερνάζη ανατρέπονται εξαιτίας της αλλαγής των ιστορικών συνθηκών και του πολέμου που ξέσπασε. Έτσι κάτω από συνθήκες αναταραχής ο βασιλιάς Μιθριδάτης είναι αδύνατο να ενδιαφερθεί για τα ποιήματα του. (στ. 20). Στην ουσία τονίζει το ρόλο των πολεμικών συνθηκών στις ποιητικές επιλογές του δημιουργού - ποιητή. Με την παραπάνω φράση εκφράζεται ένας ενδοιασμός που βασανίζει, έστω και προσωρινά το Φερνάζη και εκφράζει τον προβληματισμό του ίδιου του Καβάφη ˙ ποια είναι δηλαδή η σχέση της τέχνης με τις επιταγές της ιστορικής πραγμα­τικότητας, συμπυκνωμένης στην πιο κρίσιμη στιγμή της, αυτή του στιγμή του πoλέμου. Αν σταθούμε και στη φράση "ελληνικά ποιήματα", θα λέγαμε πως μ΄ αυτήν υποδηλώνεται η παγκοσμιότητα της ελληνικής γλώσσας, καθώς μας διαβεβαιώνει πως οι Πέρσες γράφουν την ποίηση τους ελληνική. Από την άλλη όμως, αναλογιζόμενοι πως η ποίηση θα ήταν κάτι που δεν ενδιέφερε εκείνη τη συγκεκριμένη εποχή, θα λέγαμε πως ο χαρακτηρισμός αυτός υποβαθμίζει τη σημασία των ποιημάτων.

7.                  Πώς σκιαγραφείται η προσωπικότητα του Φερνάζη στο ποίημα;

Απάντηση:

Ο Φερνάζης προβληματίζεται καθώς γράφει το ποίημα σχετικά με το ποια θέση πρέπει να κρατήσει απέναντι στο Δαρείο για τον τρόπο με τον οποίο κατέλαβε την εξουσία. Από τη μια εξετάζοντας τον τίτλο του ποιήματος όπως και τα εγκω­μιαστικά επίθετα (ένδοξος), αλλά και τα μεγαλοπρεπή ονόματα (Διόνυσος και Ευπάτωρ) του Μιθριδάτη που χρησιμοποιεί, δηλώνουν τη διάθεσή του να κολακέψει το βασιλιά. Αντίθετα, η σχέση του με τους άλλους αυλικούς ποιητές δείχνει ανταγωνιστική, αφού τους χαρακτηρίζει "επικριτάς" και "φθονερούς" και επιθυμεί να τους "αποστο­μώσει". Μπορούμε λοιπόν συμπερασματικά να ισχυριστούμε πως αποσκοπεί λοιπόν στην εύνοια του βασιλιά προκειμένου να υπερισχύσει έναντι των άλλων αυλικών ποιητών.

8.                  Πως αντιμετωπίζει ο Φερνάζης την έναρξη του πολέμου με τους Ρωμαίους και με ποιο τρόπο επηρεάζει η πραγματικότητα αυτή την ποιητική του έμπνευση;

Απάντηση:

Αρχικά, ο Φερνάζης αισθάνεται απελπισία, απογοήτευση, αγωνία και αδημονία. 'Όλα αυτά γιατί αντιλαμβάνεται ότι τα ιδιοτελή ποιητικά του σχέδια ανα­βάλλονται ή ματαιώνονται. Εγκλωβισμένος στο "εγώ" του, στο προσωπικό του συμφέρον δεν μπορεί να δει τις εθνικές συνέπειες του πολέμου που έρχεται. Σταδιακά όμως αρχίζει να αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που εγκυμονεί ο πόλεμος. Λειτουργεί τώρα ως πολίτης μιας χώρας που αδυνατεί να αντιμετωπίσει τον εισβολέα. Σκέφτεται για την ασφάλειά της και την πιθανότατη οδυνηρή έκβαση του πολέμου. Δείχνει να εκφράζει πια τη συλλογική αγωνία, τους φόβους ενός απλού ανθρώπου που η χώρα του αναμετράται πολεμικά με έναν φρικτότατο εχθρό. Αυτή η πραγματικότητα του πολέμου θα διαφοροποιήσει τώρα και τις ποιητικές του επιλογές. Δεν υπάρχει άλλωστε λόγος να κολακέψει το βασιλιά του. Θα υπη­ρετήσει μέσα απ' την τέχνη του την αλήθεια: "υπεροψίαν και μέθην θα έχει οΔαρείος". Ο Φερνάζης πια παρουσιάζεται ως γνήσιος λειτουργός της ποίησης.

" Πρόσθετες σημειώσεις

                  Ο ποιητής Φερνάζης είναι φανταστικό πρόσωπο, αλλά το ιστορικο-πολιτικό πλαίσιο είναι αυθεντικό. Κλειδί είναι το γεγονός του σφετερισμού του θρόνου από το Δαρείο και η απόλυτη μοναρχία του Μιθριδάτη, αφού σκότωσε τον αδελφό του. Θύματα της υβριστικής φιλοδοξίας και οι δύο, των οποίων το δράμα γίνεται πειστικό, όχι επειδή είναι ζυμωμένα με την κοσμική εμπειρία του δημιουργού τους , αλλά και γιατί είναι επιμελώς τοποθετημένα στα πλαίσια της "ιστορικής δυνατότητας" (καβαφική έκφραση)

(Γ. Σαββίδης, Μικρά Καβαφικά, τομ.

Αae, Ερμής 1996, σ.293)

                  Είναι ο Φερνάζης ένας απλός κόλακας της εξουσίας καθώς επιδιώκει να λαμπρύνει το Μιθριδάτη τονίζοντας την καταγωγή αυτού από το Δαρείο; Μια καταφατική απάντηση θα σήμαινε αμέσως ότι παρόμοιοι υπήρξαν πολλοί σπουδαίοι και φημισμένοι ποιητές της αρχαιότητας και των νεότερων χρόνων που επαίνεσαν κάποιον ηγέτη, πολιτικό ή βασιλιά. Θα ήταν προτιμότερο να υποστηριχθεί πως ο Φερνάζης υπήρξε ένα επαγγελματίας ποιητής κι όχι ένας φτηνός κόλακας ˙  το φανερώνει και η δυσκολία που το σταματά: αναρωτιέται για τα συναισθήματα του Δαρείου όταν ο Πέρσης μονάρχης παίρνει την εξουσία στα χέρια του κι ορίζοντας τα όρια της ψυχολογίας του ο Φερνάζης τον ταλαντεύει ανάμεσα στην υπεροψία και στην κατανόηση της ματαιότητας των μεγαλείων. Υποθέτοντας πως το δεύτερο - η κατανόηση - είναι έπαινος προς το Μιθριδάτη, το πρώτο δε θα τον κολάκευε καθόλου- μια και η υπεροψία κι η μέθη αποτελούν μορφή αρχαιοελληνικής ύβρεως.

                  Το ξέσπασμα του πολέμου είναι ένα στοιχείο, μια "συμφορά" που εκπλήσσει τον Φερνάζη, (αν και η διατύπωση του Καβάφη είναι ιδιαίτερα προσεχτική: "άρχισε" και όχι ξέσπασε). Ο ειρωνικός τόνος, που ως τώρα δεν έλειπε, εμφανίζεται καθαρότερα: "μέσα σε πόλεμο - φαντάσου, ελληνικά ποιήματα". Προκύπτει το πρόβλημα προσαρμογής σε μια νέα πραγματικότητα και η ατομική έγνοια σκεπάζει αρχικά την ομαδική συμφορά˙ ένας ατομικός κλοιός που δεν ξεπερνιέται από τον Φερνάζη καθώς θυμάται το σινάφι του, τους φθονερούς επικριτές του και τη δόξα που είχε πως μ' αυτό το ποίημα θα πετύχαινε και θ' ανέβαινε ψηλά. Ο πόλεμος όμως "αναβάλλει" αυτό το προγραμματισμένο σχέδιο.

(Έλλη Σκοπετέα, "Νεότερα περί του Φερνάζη", Χάρτης, 5/6, αφιέρωμα στον Κ.Π.Καβάφη , Απρίλιος 1983)

ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΙΑΣΩΝΟΣ ΚΛΕΑΝΔΡΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΕΝ ΚΟΜΜΑΓΗΝΗ 595 Μ.Χ.

1.                  Πώς εξηγείτε τον τόσο εκτενή τίτλο;

Απάντηση:

Αρχικά ο τίτλος του ποιήματος ήταν «Μαχαίρι». Ο τίτλος αυτός ανταποκρινόταν στο θέμα του ποιήματος. Ωστόσο, η χρήση του α' ενικού αποκαλύπτει πως πρόκειται για προσωπικό πρόβλημα του ποιητή. Χρησιμοποιώντας λοιπόν ένα φανταστικό πρόσωπο σε ένα ψευδοϊστορικό πλαίσιο, σε άλλo μέρος και διαφoρετικό χρόνο, αποστασιοποιείται ο ποιητής από το πρόβλημα και βρίσκει το άλλοθί του. Έτσι, δίνεται διαχρονικός χαρακτήρας και αντικειμενικότητα στο προσωπικό πάθος. Πιο συγκεκριμένα:

Ιάσων Κλέανδρος το πρόσωπο αυτό αποτελεί το προσωπείο του ποιητή. Ο ποιητής(Καβάφης) υποδύεται έναν ποιητή(Ιάσονα Κλέανδρο). Πρόκειται για φανταστικό, ψευδοϊστορικό πρόσωπο, επιλεγμένο, για να το χρησιμοποιήσει ο Καβάφης, ώστε να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς τις δεσμεύσεις που θα του υπέβαλε η χρήση ονόματος υπαρκτού προσώπου. Επίσης, με τη χρήση του προσωπείου ο ίδιος ο Καβάφης προστατεύεται, δεν εκτίθεται.

Μελαγχολία υποδηλώνει την ψυχική κατάσταση του ποιητή. Προϊδεάζει για τον τόνο του ποιήματος.

Κομμαγηνή το χρησιμοποιεί, επειδή είναι ανύπαρκτο πια κρατίδιο, έχει αλωθεί, συμβολίζει την καταλυτική επίδραση του χρόνου, ο οποίος φθείρει και εξαλείφει τα πάντα. Ο Καβάφης αναφέρεται σε αυτό, για να εκφράσει τις ανησυχίες του για τη φθορά που προκαλεί το πέρασμα των ετών και, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές του,( ίσως και την ανησυχία του για το μέλλον της Ελλάδας). Το μήνυμα είναι πως ο χρόνος πλήττει όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά και κράτη ολόκληρα.

595 μ. Χ. κάνει αναγωγή στο παρελθόν. Επιλέγει τυχαίο χρονικό σημείο, για να επισημάνει ότι αυτό που συμβαίνει στο χρονικό αυτό σημείο συμβαίνει πάντα, παντού και σε όλους: η φυσική φθορά του χρόνου και η ευεργετική επίδραση της ποίησης, η οποία είναι διαχρονική. Κεφαλαία αρχικά δηλώνουν προσωποποιημένες έννοιες

2.                  Το ποίημα αποτελείται από δυο δυσανάλογες ως προς το μέγεθος στροφές. Ποιο είναι το περιεχόμενό τους και πώς συνδέονται μεταξύ τους;

Απάντηση:

Στην α' στροφή ο ποιητή ς εκφράζει τον πόνο και την οδύνη του για το γηρασμό του σώματος και της μορφής του. Συνειδητοποιεί ότι η φθορά του χρόνου είναι αμετάκλητη. Στη β' στροφή εναποθέτει τις ελπίδες του για βοήθεια - έστω και προσωρινή - στην ποιητική του τέχνη. Ο πόνος του είναι τόσο δυσβάσταχτος που η επίκληση στην τέχνη του δικαιολογείται ως αναγκαία. Η φράση «είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι» συνδέει τις δυο στροφές μεταξύ τους.

3.                  Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται παραστατικά ο αναλγητικός ρόλος της ποίησης;

Απάντηση:

Τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής είναι:

§   Η επανάληψη (φάρμακα)

§   Η μεταφορά και η προσωποποίηση στο στίχο

§   Η προστακτική στο στίχο 8

§   Η το υπερβατό σχήμα στο στίχο 6

§   η υπαλλαγή [ο επιθετικός προσδιορισμός μιας γενικής αντί να συμφωνεί με αυτήν συντακτικώς, συμφωνεί με το ουσιαστικό που αυτή προσδιορίζει], που εμπεριέχει και δύο

§   η προσφώνηση: ... Τέχνη της ποιήσεως·

§   Το β' ενικό και η αποστροφή του ποιητή στην τέχνη του (στ. 4,5,8).

4.                  Ποια επίδραση έχει το γήρας στην όψη και την ψυχική διάθεση του Ιάσωνα;

Απάντηση:

Ο ποιητής βλέποντας την επίδραση που έχει το πέρασμα του χρόνου στη μορφή του επηρεάζεται αρνητικά. Το γήρας του προκαλεί πόνο σαν ανοιχτή πληγή. Δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με τη φθορά ούτε να αντέξει την ασχήμια. Έτσι, αναζητά καταφύγιο στην ποίηση, γνωρίζοντας ότι η ανακούφιση που θα του προσφέρει η τέχνη είναι πρόσκαιρη.

5.                  Τρία από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του
Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και
η χρήση συμβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω
γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα
από το ποίημα που σας δόθηκε.

Απάντηση:

ê     Πεζολογία: καθημερινό λεξιλόγιο (κάπως ξέρεις…), ανισοσύλλαβος στίχος, ανισόστιχες στροφές, απουσία ομοιοκαταληξίας

ê     Ιδιότυπη γλώσσα: ιδιωματισμοί (κάμνουνε), λόγιες λέξεις (εις σέ, Ποιήσεως, του άλγους, έν Φαντασία καί Λόγω, κ.ά.)

ê     Σύμβολα: φάρμακα, μαχαίρι, πληγή, κ,ά.

6.                  Γιατί ο Ιάσων προστρέχει στην ποίηση;

Απάντηση:

Ο Ιάσων Κλέανδρος προστρέχει στην ποίηση γιατί αυτή αποτελεί μια πράξη δημιουργίας. Τον μεταφέρει σε ένα μαγικό κόσμο, όπου ξεχνά τα προσωπικά του αδιέξοδα, έστω και προσωρινά. Η ποίηση με εργαλεία της τη Φαντασία και το Λόγο συλλαμβάνει ή αναβιώνει την ιδέα και την πραγματοποιεί. Μέσα από την τέχνη, ο πόνος του ποιητή απαλύνεται, ξαναζεί το παρελθόν του, βιώνει τα οράματά του. Έτσι, βρίσκει ανακούφιση και παρηγοριά από την οδύνη που του προκαλεί η φθορά του χρόνου.

" Πρόσθετες σημειώσεις

                  Ξεκινώντας από τον τίτλο του ποιήματος, κάλλιστα θα μπορούσε να επιγράφεται: "Μελαγχολία του Κωνσταντίνου Καβάφη/ποιητού εν Αλεξανδρεία 1921 μ./Χ"  ˙ θα μπορούσε λοιπόν να συμβεί ταύτιση του Καβάφη με τον φανταστικό ποιητή του. Στον πρώτο στίχο έχουμε το μοτίβο των γηρατειών που τοποθετούνται στο σώμα και στη μορφή του ποιητή. Η ύπαρξη των δύο αυτό λέξεων (σώμα-μορφή), καθώς και η αντιπάθεια του Καβάφη για την περιττολογία οδηγεί στο συμπέρασμα πως η λέξη "μορφή"  είναι πολυεδρική και αντιδιαστέλλεται με τη λέξη σώμα, υπονοώντας την ψυχική μορφολογία του ποιητή. Η λέξη "πληγή" στο δεύτερο στίχο, επαναλαμβάνεται ακόμη δύο φορές ίσως γιατί είναι η χαρακτηριστικότερη μορφή φθοράς στο ανθρώπινο σώμα. Το φριχτό μαχαίρι είναι ο χρόνος συνδυαζόμενος με την Αδυναμία του ποιητή να  παρηγορηθεί  ή να μείνει. Στον επόμενο στίχο υπάρχει η λύση: η προσφυγή του στην Ποίηση, που "κάπως ξέρει από φάρμακα". Η λύση όμως αναιρείται αυτόματα ως πρόσκαιρη και περιστασιακή κι αυτό γίνεται αμέσως φανερό με τις λέξεις "νάρκης" και "δοκιμές" που την προσδιορίζουν. Έτσι, εξάγεται το συμπέρασμα πως η ποιητική πράξη λειτουργεί σαν ναρκωτικό και δε μπορεί να περιορίσει τη διαδικασία της φθοράς που παρουσιάζεται αναπόφευκτη, ως αγιάτρευτη αρρώστια της θνητής ανθρώπινης φύσης. Η Φαντασία και ο Λόγος αποτελούν απόπειρες νάρκωσης της παραπάνω αρρώστιας κι όχι τρόποι καταστολής της. Αναφορικά με τις δύο αυτές έννοιες, μιλώντας για Φαντασία ο Καβάφης δεν τις εννοεί με την πλαστική ή δημιουργική σημασία˙ πρόκειται για μια αναπαραστική φαντασία, για ένα είδος παραμορφωμένης μνήμης. Με τον Λόγο από την άλλη πλευρά έχουμε την αναγωγή του προβλήματος στο χώρο της μεταφυσικής.